De critici schrijven dat Inherit the wind van Jerome Lawrence en Robert E. Lee naar het historische Apenproces geestig, satirisch, maar oppervlakkig en partijdig is, wat aanleiding geeft voor een show-element. Reden waarom het al anderhalf jaar op Broadway loopt en twee maal verfilmd is. Ook Cees Laseur maakt er in een voortreffelijke regie een smakelijke voorstelling van, die gedragen wordt de hoofdrolspelers Van Dalsum als de zelfingenomen fundamentalistische aanklager Brady en Paul Steenbergen als de briljante verdediger Drummond ("ze zijn nu eenmaal grote spelers en het is dus een genot op zichzelf hen zo samen bezig te zien"). Zowat de hele Haagse Comedie speelt mee plus ettelijke figuranten die de tribune van de rechtszaal op de voorgrond en een plein daarachter bevolken. 

 

"Het gegeven is de in Amerika beroemde, of beruchte 'Scopes-monkey-trial,' het apen-proces van Scopes, dat zich in de zomer van 1925 in Dayton (Tennessee) heeft afgespeeld. In dit proces kwam de bewering van de z.g. 'fundamentalists', een interkerkelijke reactie op de toenemende vrijzinnigheid en onkerkelijkheid na de eerste wereldoorlog, tot een openlijke crisis. In de staat Tennessee hadden de aanhangers van deze beweging, die een letterlijk geloof in de bijbel voorstonden [volgens de vermaarde verslaggever Menckes geloofde de aanklager zelfs de drukfouten], een wet tot stand gebracht, waarbij het onderwijzen van Darwin’s evolutie-theorie verboden werd. Een zekere John T. Scopes moest nu terechtstaan, omdat hij bij zijn lessen in Rhea High School, een middelbare school dus, dit verbod had overtreden.
Het proces trok in het hele land sterk de aandacht, voora1 nadat de plaatselijke 'Fundamentalists' werden versterkt door hun nationale leider, de politicus en redenaar William Jennings Bryan [in het stuk Brady], die optrad als 'counsel' van het openbaar ministerie. Deze Bryan was een bijzonder kleurige figuur die een belangrijke rol had gespeeld in de nationale politiek. Hij was drie keer door de democratische partij kandidaat gesteld voor het presidentschap en ook drie keer door de Republikeinen verslagen (in 1896, 1900 en 1908). Hij was een groot voorvechter van de 'kleine luyden' en in allerlei opzichten even progressief in de politiek als conservatief in zijn theologische inzichten. Van 1913 tot 1915 was hij president Wilsons secretary of state. Deze nationale figuur, die een bepaald soort Amerikanisme vertegenwoordigt, beleefde in het 'apenproces' van Dayton zijn Waterloo. Hij werd door de briljante strafpleiter Clarence Darrow [in het stuk Drummond], een van Scopes’ vier advocaten, voor het front van ongeveer 200 verslaggevers onbarmhartig afgeslacht en stierf een paar dagen na dit fiasco. Scopes werd weliswaar veroordeeld tot een boete van honderd dollar [nu ongeveer 1000, later door de hoge raad teniet gedaan], maar de belachelijkheid waaraan Bryan zich had blootgesteld werd algemeen beschouwd als een onherstelbare nederlaag voor de 'Fundamentalists'. ... Men kan zich afvragen, of dit 'apenproces' uit de Amerikaanse provincie ons wel voldoende aanspreekt. Maar als men zich herinnert, dat heel Nederland omstreeks diezelfde tijd heeft deelgenomen aan een dispuut tussen de dominee’s Kersten en Geelkerken over de vraag of de slang in het paradijs al of niet heeft gesproken, dan krijgt men het gevoel dat Dayton (Tennessee) niet zo ver af ligt als het lijkt" (H.A. Gomperts, Het Parool 15 okt.1956; uitvoerige verslagen van het Apenproces zijn op het internet te lezen).

  Terug