|
Artikelen en voordrachten van Albert van Dalsum
Handschrift Toneel met een geweten 1966. Coll. TIN
Over Moderne tooneelkunst en Kandinsky als tooneelhervormer, Tooneelleven, 1916, nr.3, p. 9-10. Chronologie Kunst is levensbesef 1916.
Boerenbedrog, Tooneelleven, feb. 1918, p. 6-8. Chronologie Kunst is levensbesef 1917.
Eduard Verkade, Het Masker 1921, p. 243-245. Chronologie Expressionisme 1921: Verkade gaat weer beginnen!
De Grieksche Tragedie, Het Masker, 1921, p. 298-307. Chronologie Expressionisme 1922.
Maskerspelen (met Simon Koster), Het Masker 1922, p. 53-58. Chronologie Expressionisme 1922: Vrouwe Emers grote strijd.
'De Vertraagde Film' van Herman Teirlinck, Het Masker 1922, p. 249-253. Chronologie Expressionisme 1923.
Een Herinnering, Het Masker 1923, p. 5. Chronologie Jeugd 1907: Een expressionistische beleving.
Het Maskerspel, Het Masker 1923, p. 25. Chronologie Expressionisme 1922: Vrouwe Emers grote strijd.
Bouwmeester Solness, een ideeëndrama of niet?, Het Vaderland, 15 nov. 1923. Ingezonden brief, mede ondertekend door Eugène Gilhuys. Chronologie Expressionisme 1923.
Expressionisme, in: F. Kramer: Albert van Dalsum, blz. 11-22, Amsterdam, 1925. Lezing op 13 juli 1924. Chronologie Expressionisme 1924: Expressionistisch toneel.
Het Maskerspel, Programmaboekje Vrouwe Emer 1924. Chronologie Expressionisme 1922: Vrouwe Emers grote strijd.
Het Ontoegankelijk Licht, Programmaboekje 1924. Chronologie Expressionisme 1924: Expressionistisch toneel.
Maskerspel 'Nataraja', Het Vaderland, 6 okt. 1925. Chronologie Expressionisme 1925.
De regie van het openluchtspel Ichnaton, Programmaboekje 1926. Chronologie Expressionisme 1926.
Het Moderne Russische Tooneel, De Stem 1928, p. 297-317 en 366-372. Chronologie Expressionisme 1928.
Moeilijkheden van het hedendaagsche Tooneel, Kroniek van hedendaagsche Kunst en Cultuur 1936, p. 107-109. Chronologie Levend toneel van onze tijd 1936.
Toneelspelen, radiotoespraak AVRO, 2 juni 1941, geluidsband. Chronologie Oorlogstijd 1941.
Misverstand rondom de Gijsbreght, Vrij Nederland, 24 dec. 1948. Chronologie Koning Lear 1949.
Veertig jaar aan ‘t toneel, Vrij Nederland, 22 okt. 1949.
Eduard Verkade 75 jaar. Magie van het toneel benaderd met analyse, Het Parool, 13 juni 1953.
De Gijsbreght: Kerstspel zonder weerga, De Bazuin, 22 dec. 1953.
Eduard Verkade, De Tijd, 27 okt. 1956. Chronologie Boven de strijd uitgegroeid 1956: Toespraak tot Verkade.
Impressies van een model, in: Gezien door Paul Citroen, uitg. Boucher 1956. Chronologie Boven de strijd uitgegroeid 1965: Portrettengalerij.
Louis Saalborn, geluidsband Klank en Beeld. Radiotoespraak.
Gij zult niet begeren — ‘Desire under the elms’ verfilmd, Elsevier, 10 jan. 1959. Voor Van Dalsum's opvoering, zie Chronologie Levend toneel van onze tijd 1930: Liefde onder de olmen.
Bij het heengaan van Cees Laseur, Haarlems Dagblad, 4 jan. 1960. Chronologie Boven de strijd uitgegroeid 1960.
Verhouding kunstenaar-publiek, 1960, geluidsband Klank en Beeld. Radiotoespraak. Chronologie Boven de strijd uitgegroeid 1960.
Impressies van Japans toneel, Het Parool, 31 dec. 1960. Voor zijn briefverslag over het Japans toneel, zie Chronologie Boven de strijd uitgegroeid 1960: Japan.
Toespraak tot Paul Huf bij diens zeventigste verjaardag, 1961, geluidsband Klank en Beeld.
In memoriam Eduard Verkade, Het Toneel 1961, p. 52-54.
Het gaat om de levende inhoud , Limburgs Dagblad, 14 nov. 1961. Toespraak bij de opening schouwburg Heerlen.
Cruys Voorbergh 40 jaar aan het toneel, Haarlems Dagblad, 17 feb. 1962. Chronologie Boven de strijd uitgegroeid 1960.
De Toneelspeler en de genade, In: Rond radio en televisie 1963, p. 13-18.
40 jaar toneel, Nieuwe Haarlemse Courant, 16 okt. 1963. Over Paul Steenbergen; Chronologie Boven de strijd uitgegroeid 1963.
Betrachtungen über Joost van den Vondels ‘Gijsbreght van Aemstel’, uitg. Stiftung F.V.S. zu Hamburg, 1963.
Toneel met een geweten, Het Parool, 1 okt. 1966. Chronologie Schilder 1966: Hommage aan Defresne.
Jacqueline Royaards-Sandberg negentig, Eindhovens Dagblad, 26 okt. 1966.
Willem Royaards, in: Willem Royaards, uitgave Toneelmuseum 1967. Chronologie Schilder 1967.
Willy Haak 70 jaar, Toneel/Teatraal 1967, p. 140-145.
Het Hart van Brabant, Raam, sept. 1968, p. 16-18. Over Anton van Duinkerken.
In memoriam Rob de Vries, Toneel/Teatraal 1969, p. 196-197. Chronologie Schilder 1969.
Brieven, coll. Sjeng van Dalsum en coll. Theater Instituut Nederland.
Literatuur en websites over Albert van Dalsum
V.l.n.r. Kramer 1925, Voogd 1970, Plekker 1983
Adams, Jean De oude appelboom, Heerlen 1946. Over de religieuze beleving van de priester-schilder Jean Adams, die Van Dalsum bekeerde tot het katholicisme. Chronologie Oorlogstijd 1942.
Aerde, Rogier van, Daarin leeft hij, Katholieke Illustratie jaargang 92, nr. 12, 1958. Over zijn arrestatie in onderduiktijd. Chronologie Oorlogstijd 1943. Albach, Ben Drie eeuwen Gijsbrecht van Aemstel, Amsterdam 1937 of www.dbnl.org. Naast Koning Lear is dit hèt stuk waarmee Van Dalsum geassocieerd word. Hij begon er bij Royaards mee op zijn 23ste, speelde de hoofdrol vanaf zijn 28ste, regisseerde het, ontwierp er decors voor, schreef er artikelen over en herstelde de Gijsbreght-traditie na WO II. Collega Sterneberg over die eerste Gijsbreght na de oorlog: "Ook als onze ogen niet vol tranen hadden gestaan, zouden we geweten hebben dat we op dit moment hetzelfde ondergingen en dat we het erover eens waren dat niemand beter dan Van Dalsum ons aller gevoelens kon vertolken". Chronologie Het metier, Levend toneel van onze tijd, Expressionisme, en Koning Lear 1949.
Albach, Ben Het huis op het plein, Amsterdam 1957. Over de Stadsschouwburg in Amsterdam en zijn bespelers. Van Dalsum speelde er meer dan een halve eeuw.
Albach, Ben Roijaards, Willem Cornelis (1867-1929), www.historici.nl. Korte biografie van Van Dalsums eerste leermeester na Jan C. de Vos sr. Chronologie Het metier.
Baars, Willem, H. Dik, R. van Vuure Harrie Kuijten 1883 - 1952, Amsterdam 1993. Over een van zijn beste schildersvrienden uit Groet. Chronologie Oorlogstijd 1939.
Braak, Menno ter Verzameld werk, Amsterdam 1949-1951, of mennoterbraak.nl., met toneelkritieken in Het Vaderland 1933-1940 van Neerlands grootste essayist, die een geestverwant van Van Dalsum was. Chronologie Levend toneel van onze tijd.
|
Hunnigher, Ben Een eeuw Nederlands toneel, Amsterdam 1949. Standaardwerk met een hoofdstuk over de toneelvernieuwing van Van Dalsum, een van de beste stukken die over hem geschreven zijn. Hunnigher was de eerste hoogleraar toneelgeschiedenis en spilfiguur van de toneelreorganisatie na WOII. Chronologie Levend toneel van onze tijd, en Oorlogstijd.
Brammetje (M.H. du Croo), Cor Ruys, Maastricht 1946. Over het trio HBS vrienden Dal, Dol, Cor. Chronologie Jeugd 1901-1904.
Carelsen, Fie Ik heb ze gekend, Den Haag 1970. Actrice over acteurs en toneelleiders. Chronologie Het metier 1909: Royaards als regisseur.
Coffeng, J.M. Lexicon van Nederlandse tonelisten, Amsterdam 1965.
Heyblom, Sara Spelend door het leven, Nieuwkoop 1978. Heyblom was meer dan tien jaar Van Dalsum's vriendin. Chronologie Kunst is levensbesef 1918: Sara Heyblom over haar relatie met Van Dalsum.
Katan, Edw. Achter het masker, Amsterdam 1960. Interviews met tonelisten, onder wie Van Dalsum.
Koster, Simon Komedie in Gelderland, Zutphen 1979. Over het Oost-Nederlands Toneel. Koster was schrijver, journalist en cineast: "Het is mijn grootste trots dat ik als veel jongere tot zijn vriendenkring werd toegelaten". Chronologie Levend toneel van onze tijd 1929-1930.
Kramer, Folkert Albert van Dalsum. Menschen op het toneel. No 12-13, Amsterdam 1925. Van collega-acteur. Eerste boek over Van Dalsum, dat bestaat uit interviews waarin hij over zijn jeugd vertelt en hoe hij vanuit zijn visie op stukken als Liliom (1925) tot decorontwerpen komt. Met foto's. Chronologie Jeugd, Het metier, Kunst is levensbesef en Expressionisme.
Kranten. Met kritieken van toneelvoorstellingen, interviews, opiniestukken, uitspraken van vakgenoten, foto's en artikelen. De naam Albert van Dalsum geeft alleen al op de website Delpher Historische Kranten 3,5 duizend hits en daar staan lang niet alle kranten op. Alle toonaangevende toneelcritici waren echte Van Dalsum-kenners: Barbarossa (J.C. Schröder), Menno ter Braak, Simon Carmiggelt, H.A. Gomperts, Jacq. de Haas, Leo Hanekroot, Jan Willem Hofstra, Ber Hulsing, Anton Koolhaas, Simon Koster, Daniël de Lange, Max Nord, Hendrik Jan Oolbekkink, Jos Panhuysen, André Rutten, Jeanne van Schaik-Willing, J.B. Schuil, Ben Stroman, Maurits Uyldert, J.W.F. Werumeus Buning en Johan van der Woude.
Leeuwe, H.H.J. de Dalsum, Albertus Wilhelmus van, inghist.nl. Deze hoogleraar toneelgeschiedenis concludeert: "De periode tussen 1925 en 1950 zal de Nederlandse toneelgeschiedschrijver eenmaal moeten aanduiden als de tijd van Van Dalsum. De thans aan de acteur gestelde eis van persoonlijk (politiek) engagement bij stuk en rol is mede de consequentie van de door Van Dalsum uitgedragen artistieke overtuiging."
Logt, A. van der Het theater van de nieuwe orde, Amsterdam 2008, of dare.uva.nl. Over toneel tijdens de Duitse bezetting, waarin ook Van Dalsum's verzet tegen de Kultuurkamer. Chronologie Oorlogstijd.
Lugt Melsert, Cor van der Wat ik nog even zeggen wou, Maastricht 1949. Van de zakelijke toneelleider met wie Van Dalsum het niet kon vinden. Maakte een tactische fout tijdens WOII en werd aan de kant geschoven. De titel drukt zijn verbittering uit. De autobiografie geeft ook een goed beeld van het vroegere ongesubsidieerde toneelbedrijf. Chronologie Oorlogstijd 1938-1940.
Maanen, H. van Het Nederlandse toneelbestel van 1945 tot 1995, Amsterdam 1997, of www.oapen.org.
Nietzsche, Friedrich De geboorte van de tragedie, Amsterdam - Antwerpen 2000. Inspiratiebron voor zijn regieopvatting van de Griekse tragedie. Chronologie Kunst is levensbesef 1921.
Nood, M. Gysbrecht op de planken, cf.hum.uva.nl. Over drie eeuwen decors voor de Gijsbreght, waaronder die van Van Dalsum. Plekker, Jan Albert van Dalsum, man van het toneel, Zutphen 1983, dat Plekker (leraar Nederlands) terecht geen biografie maar een toneeldocumentaire noemt, want het bestaat voornamelijk uit geciteerde toneelkritieken. Prima als naslagwerk, omdat het de belangrijkste voorstellingen, artikelen en registers bevat. Het nadeel van deze opzet is, dat het allemaal anekdotisch blijft. Meerdere perioden en Van Dalsum's betekenis en tijd komen nauwelijks aan bod. Plekker werd als amateurspeler één keer door Van Dalsum geregisseerd. In de twee pagina's (14 en 15) beschrijving hiervan komt Van Dalsum's persoonlijkheid het meest uit de verf: Chronologie Schilder 1967, Droom der gevangenen.
Paridon, Egbert van Liever geen bloemen, Amsterdam 1998. Van de toneelleider, die bij Van Dalsum debuteerde en daarna tegen de leiding in opstand kwam. Toen ik Egbert in 1989 naar mijn vader vroeg, barstte hij los: "Jongen, het is een schande dat jij nu bij mij moet komen vragen wat voor een man je vader was, omdat wij [tonelisten] nooit wat over hem opgeschreven hebben." Dat doet hij in deze autobiografie wel. Chronologie Koning Lear 1946-1949.
Pos, Willy Ph. De toneelkunstenaar August Defresne, Amsterdam 1971. Onmisbaar proefschrift over de samenwerking en voorstellingen van Van Dalsum en zijn compagnon Defresne in de perioden 1929-1938 en 1946-1953. Pos figureerde lang bij Van Dalsum en was directeur van de toneelschool in Amsterdam. Chronologie Levend toneel van onze tijd en Koning Lear.
Royaards-Sandberg, Jacqueline Herinneringen, Baarn 1979. Van de actrice en echtgenote van Willem Royaards, met wie Van Dalsum o.a. twee jaar na zijn debuut bij Royaards Adam in ballingschap speelde: "Wij waren heel blij met deze Adam. Jong, krachtig, gevoelig, in één woord: manlijk! Chronologie Het metier 1911.
Rutten, André Terugblik op veertig jaar Nederlands toneel, deel 2 Van Dalsum, Defresne, Sternheim toneel met een geweten en deel 4 Dienaren der waarheid en dienaren der schoonheid, Toneel Theatraal 1984. De titels zeggen genoeg. Ook over de invloed die Van Dalsum op tijdgenoten en latere generaties tonelisten heeft gehad. Rutten was een erudiet schrijver, toneelkenner en Van Dalsum-specialist.
Safranski, Rüdiger Nietzsche. Een biografie van zijn denken, Amsterdam - Antwerpen 2000. Nietzsche was de grote inspirator van de Duitse expressionisten. In zijn jonge jaren was Van Dalsum een aanhanger van diens levensfilosofie. Chronologie Kunst is levensbesef 1916.
Schillings, Harry Toneel en Theater in Limburg, Assen 1976, of www.dbnl.org. Over de samenwerking met Limburgse amateurs tijdens WO II. Chronologie Oorlogstijd 1943-1944.
Spijk, Piet, D. Kuyken-Schneider, C. Buisman, Piet Wiegman, schilder van de Bergense School, Alkmaar 2003. Piet Wiegman was een van zijn kunstvrienden uit Groet. Chronologie Oorlogstijd 1939.
Sterneberg, Ferd Charlotte Köhler, Zutphen 1977. Köhler was in 1929-1938 en 1946-1953 ster-actrice bij de gezelschappen van Van Dalsum, Defresne en Sternheim. Chronologie Levend toneel van onze tijd en Koning Lear.
Sterneberg, Ferd Retrospectief, Zutphen 1978. Opstellen over toneel van de acteur, die lang bij Van Dalsum speelde en hem beschrijft als een bevlogene. Sterneberg was actief in het tone elspelersverzet tijdens WOII: zie Chronologie Oorlogstijd 1942. Strijkers, Harry Priester-schilder Jean Adams, Catalogus tentoonstelling Rolduc,Geleen 2007. Zie Adams 1946. Chronologie Oorlogstijd 1942.
TV jaargang 2, nr. 47, 1959 Een leven een beeld, Albert van Dalsum. Fotoreportage 1889 - 1959.
Venema, Adriaan De Bergense School, Baarn 1976. Over bevriende schilders van de Bergense School. Chronologie Oorlogstijd 1939.
Verkade-Cartier van Dissel, Eline F. Eduard Verkade, Zutphen 1978. Biografie van Verkade's echtgenote met uitvoerige aandacht voor de samenwerking Verkade - Van Dalsum 1914 - 1929. Chronologie Kunst is levensbesef en Expressionisme.
Verstraete, Guus Ko van Dijk, Apeldoorn 1973. Waarin Ko jr. vertelt over Van Dalsum in Groet. Chronologie Oorlogstijd 1939: Vrienden uit Groet.
Voogd, G.J. de Facetten van vijftig jaar Nederlands toneel 1920 -1970, Amsterdam 1970. Van Dalsum als centraal scharnierpunt in 50 jaar toneelgeschiedenis. Hij vertelt in het hoofdstuk van André Rutten over zijn toneelcarrière en is geschokt door de Aktie Tomaat.
Websites. Eenlevevenlangtheater.nl van het Theater Instituut Nederland (TIN) gebaseerd op Pekker 1983; met biografie, repertoire en foto's. Op theaterinstituut.nl decorontwerpen en documenten die het TIN van Van Dalsum bezit. Nadat het TIN in 2013 was wegbezuinigd, werd de collectie ondergebracht bij de UVA. Dbnl.org geeft meer dan duizend hits. Wiki.theaterencyclopedie.nl met register van voorstellingen, literatuur, video- en geluidsopnamen. Video's op o.a. Geschiedenis24.nl/andere-tijden en eyefilm.nl. Foto's op beeldbank.amsterdam.nl, gahetna.nl, geheugenvannederland.nl en spaarnestadphoto.nl. De website Eenigenburg.nl van Museum Surmerhuizen over het dorp waar Van Dalsum gewoond heeft. Het museum bezit een kleine collectie van zijn schilderijen.
Werumeus Buning, Johan W.F. Het tooneeldecor, Rotterdam 1923. Vergeleken met de decorontwerpen in dit boekje, blijkt hoe revolutionair Van Dalsum brak met de architectonische stijl in die tijd. Enkele van Buning's geestige en onderlegde theaterkritieken (hij is ook bekend van zijn ballade Mária Lécina en een kookboek) zijn te lezen in Chronologie Kunst is levensbesef.
Woude, Johan van der Hedendaagse nederlandse kunst -Toneel, Amsterdam 1954. Met uitgebreide aandacht voor de betekenis van Van Dalsum voor het naoorlogs toneel 1945-1953, "een periode die haar kenmerk ontving van het driemanschap Albert van Dalsum, A. Defresne en Jo Sternheim". Chronologie Koning Lear.
Woude, Johan van der Eduard Verkade en het toneel, 's-Gravenhage 1962. Uitstekende biografie, waarin ook een uitvoerige beschrijving van de beruchte toneelspelersstaking en de z.g. onderkruipersvoorstellingen in 1920. Chronologie Kunst is levensbesef 1920 en Expressionisme. |
