|
Het ATG opent met Richard III in een nieuwe vertaling van Adriaan Roland Holst en regie van Defresne, met de waarschuwing: hoedt u voor wezens als Richard en Hitler, ze zijn dood maar niet uitgestorven! (Pos 1971). 1 Shakespeare maakt van Richard III de verpersoonlijking van het kwaad. Nadat zijn broer koning Edward is gestorven, moordt Richard alle andere troonopvolgers uit om op de Engelse troon te komen: de zoontjes van Edward, zijn andere broer Clarence, zijn vrouw Anne, loyalistische aanhangers van Edward en zijn aanvankelijke medestander, de hertog van Buckingham. Tenslotte brengt Richmond, de schoonzoon van Edward, gerechtigheid door hem te doden in een veldslag. De dag voor zijn dood voorspellen de geesten van zijn slachtoffers hem zijn ondergang: In Richard III heb ik bewust aangestuurd op die ene kleine scène, waarin hij de rekening krijgt gepresenteerd. Hij heeft hele rijen mensen vermoord, het is juist dat Shakespeare hem laat zien op het ogenblik, dat hem dat benauwt, als er geen zon is en alleen de regen neerslaat. Dat is de katharsis, daar zie je hem ondergaan, daar vernietigt Shakespeare hem (Voogd 1970).
V.l.n.r. Van Dalsum als de sinistere gebochelde Richard III (foto Coret, coll. SvD), die medeleven huichelt als hij zijn broer Clarence (Jacques Snoek) naar de Tower of London begeleidt en zich naar de troon gemoord heeft. Foto's midden en rechts en overige scènefoto's hieronder uit een fotoreportage (Maria Austria) in De beiaard der lage landen 1947
"Van Dalsum was er in de rol van zijn leven en we ondergingen deze vertolking als een begenadigde prestatie, zozeer dat wij de opvattingen van Van Dalsum volkomen konden aanvaarden, ofschoon de lezing van het stuk een andere figuur bij ons had opgeroepen dan wij nu op de planken voor ons zagen. ... Hier is hij een figuur die meedogenloos allen vermoordt, die hem de weg naar de troon versperren, een man die zijn mismaaktheid wil wreken door het bereiken van macht. Hij is voor mij de bezetene, de half waanzinnige wiens verwrongen lichaam een verwrongen ziel herbergt. Van Dalsum maakte een berekende schurk van hem, een verstandsmens, die nauwkeurig nagaat, welke middelen hij moet aanwenden om zijn doel te bereiken. Pas tegen het eind, als de geesten van zijn vermoorde tegenstanders verschijnen en hij door berouw wordt gekweld, werd Van Dalsum de bezeten, getergde mismaakte, die onderhevig is aan innerlijke krachten die hem voortstuwen. ... Ja, dit was Van Dalsums voorstelling en het heeft weinig zin de verdiensten van de overige dertig medespelers af te meten. ... Wie een grote rol van een groot acteur weet te waarderen moet Van Dalsum gaan zien" (Manuel van Loggem, De Waarheid 28 okt. 1947).
Decorontwerp voor de vaste achterwand met het complex van de Tower of London. De rolwagen, een zeshoekig platform op wielen, wordt naargelang de scène voor één van deze afgebeelde gebouwen gereden, bijvoorbeeld voor de stad in het midden, waar zich vier straatscènes afspelen.
Regisseur Defresne: "Wil men Shakespeare's toneelbouw geen geweld aandoen ─ en dat is Van Dalsum's bedoeling ─ dan komt men voor grote moeilijkheden te staan. Er zijn drie en twintig tonelen aangegeven en daar komen er nog enkele bij, die niet als dusdanig vermeld staan. Tussen die verschillende scènes van één bedrijf is geen pauze voorzien. De handeling wordt geacht door te gaan, alhoewel de plaats van de handeling wisselt. Van Dalsum vond er deze oplossing voor. Hij heeft een vaste achterwand gevormd, die de stad Londen aangeeft. Twee zijstukken tegen de wand vullen het geheel, waar nodig aan. In het midden van het toneel zal men dan een verhoging zien. Deze verhoging is een zogenaamde rolwagen, die dus gemakkelijk van plaats kan veranderen. Met de verplaatsing daarvan en met behulp van nog enkele zetstukken zal men telkens een snelle decorwisseling bereiken, die met het doven der lichten kan geschieden" (tekst en foto in De Tijd, 20 okt. 1947).
Vóór de afbeelding van de burcht rechts op de achterwand, staat nu deze burcht als driedimensionaal zijstuk gedeeltelijk op het zeshoekig platform tegen de achterwand met de bogen en huizen van het stadsbeeld. Decorschets collectie TIN, foto SvD
Van Dalsum als Richard met Loudi Nijhoff als koningin Elisabeth op het platform voor het achterdoek. Het platform is bereikbaar via drie trappen aan de voorzijde.
Voor de zeven tonelen die zich in het paleis afspelen, wordt een zetstuk voor het achterdoek geplaatst. Hier een scène met koningin Elisabeth in een paleiskamer aan het hof van koning Edward. Links Lord Hastings (Paul Huf) en Elisabeth's broer Lord Rivers (Lo van Hensbergen), die later op bevel van Richard vermoord worden.
Ontwerp voor de paleiskamer; detail met fabeldieren, die mogelijk zijn geïnspireerd op de Franse wandtapijten van De dame met de eenhoorn.
Het hele ontwerp voor de paleiskamer. Collectie en foto TIN
Richard simuleert in de kapel van het paleis, dat hij in diep gebed is verzonken wanneer de door de hertog van Buckingham misleide burgemeester hem komt verzoeken de kroon te aanvaarden. Richard veinst eerst terughoudendheid en accepteert dan de kroon.
Detail van het decorontwerp voor de kapel van het paleis
Decorontwerp voor de kapel van het paleis. Collectie en foto TIN
Nadat bijna iedereen die hem in de weg stond vermoord is, heeft Richard zijn doel bereikt: hij zit op de troon. De twee zoontjes van zijn broer koning Edward zijn omgebracht. Later weigert Buckingham (Louis van Gasteren en Louis Saalborn), die hier naast hem staat om zijn verradersloon op te eisen, de dochter van Edward te laten vermoorden, wat hem zijn leven kost. Op de achtergrond een zetstuk met Franse lelies.
Nadat bijna iedereen die hem in de weg stond vermoord is, heeft Richard zijn doel bereikt: hij zit op de troon. De twee zoontjes van zijn broer koning Edward zijn omgebracht. Later weigert Buckingham (Louis van Gasteren en Louis Saalborn), die hier naast hem staat om zijn verradersloon op te eisen, de dochter van Edward te laten vermoorden, wat hem zijn leven kost. Op de achtergrond een zetstuk met Franse lelies.
Decorontwerp voor het paleis. Op de voorgrond gordijnen met heraldische leeuwen. De troon staat op het platform. Het paneel met de Franse lelies staat tegen de achterwand, waarvan de stad en de burcht zichtbaar zijn. Collectie en foto TIN
|
