|
Een rol die ik altijd heb willen spelen. Ik heb dat echter lang uitgesteld, omdat ik van mening ben, dat men de figuur van Koning Lear niet op zijn veertigste jaar kan uitbeelden. Waarom niet? De tragedie van Koning Lear is de tragedie van de mens die niet oud wil worden. Lear is de man, die weliswaar vrijwillig afstand doet van zijn macht, omdat hij weet dat zijn leeftijd dat vraagt, maar innerlijk nog niet rijp is voor het brengen van dit offer. ... Hij voelt dat hij nog niet onthecht is aan het leven, aan de uitoefening van zijn macht. In deze houding weerspiegelt zich een algemeen menselijke karakteristiek, het zich niet gewonnen kunnen geven aan de realiteit, dat de ouderdom onmacht met zich meebrengt. Uiterlijk is men bereid deze onmacht toe te geven, innerlijk is men nog niet zo ver om de consequenties ervan op zich te nemen. ... Ik meen echter nu over de levenservaring te beschikken, die mij het uitbeelden van dit zielsconflict mogelijk maakt. Ik voel het probleem thans aan. 1
Passend bij dit machtige menselijke koningsdrama ontwerpt Van Dalsum een volgens de critici imposant decor naar dit op de steencirkel van Stonehenge lijkende ontwerp voor King Lear van Norman Bel Geddes. 2
Op deze foto van Maria Austria is de gelijkenis te zien met de troon van Lear in het ontwerp van Geddes. V.l.n.r. Louis van Gasteren als de hertog van Cornwall, Jenny van Maerlant (Regan), Albert van Dalsum (Lear), Loudi Nijhoff (Goneril) en Johan Schmitz (hertog van Albanië).
Van Dalsum speelt Lear diep menselijk, onvergetelijk indrukwekkend, niet te evenaren groots. Dat zeggen niet alleen de critici, maar ook de acteurs die in deze voorstelling naast hem staan. Rob de Vries: "Koning Lear, zijn land verdelend, had een onontkoombare kracht, zo sterk dat je je als acteur niet meer dorst te verroeren." 3
De oude koning wil zijn rijk verdelen onder zijn drie dochters - wel de lusten, niet meer de lasten - om daarna met een gevolg van een paar honderd ridders om beurten bij ze te logeren. De kwaadaardige Goneril en Regan vleien hem, maar de jongste dochter Cordelia (Elise Hoomans) kan hem juist uit liefde niet naar de mond praten. Lear wordt woedend, geeft haar deel aan haar zusters, verbant Cordelia en geeft haar aan de koning van Frankrijk. Ook de hertog van Kent (Johan Fiolet), die wordt verbannen, omdat hij het voor Cordelia opneemt, blijft Lear trouw. Het drama van de graaf van Gloster (Frits van Dijk), wiens ogen later worden uitgestoken, speelt door dat van Lear. Hij wordt door zijn bastaardzoon Edmond (Kees van Iersel) opgezet tegen zijn echte zoon Edgar (Jacques Snoek). Door deze intrigant vergiftigd Goneril later haar zuster Regan, waarna ze zelfmoord pleegt, en wordt Cordelia opgehangen. Lear komt al snel bedrogen uit. Goneril en Regan vernederen hem tot op het bot. Als ze weigeren zijn ridders te ontvangen, vlucht Lear met Gloster, Edward en zijn nar buiten zinnen van razernij de heide op, liever ten prooi aan het noodweer dan aan die slangen.
Egbert van Paridon 1998: "Van alle rollen die ik van Albert van Dalsum heb gezien, heb ik zijn Koning Lear uit 1948 het mooist gevonden. Meer dan honderd keer heb ik als zijn adjudant naast hem gestaan. ... Van Dalsum concentreerde zich altijd volledig. In de rechtbankscène, die zich afspeelt in de schuur waar Lear onderdak gevonden heeft voor het noodweer, treft hij voorbereidingen om te oordelen over zijn dochters die hem hebben verraden. Hij improviseert een rechtszitting, waarbij drie krukjes zijn drie dochters verbeelden. Tijdens een geladen stilte pakt Van Dalsum een krukje op en zet dat in opperste concentratie neer. Dit ritueel herhaalt zich bij het tweede en bij het derde krukje. Hij werpt een borende blik op zijn imaginaire dochters en valt dan opeens heftig uit tegen souffleur Valk van Spiegel: Tekst, godverdomme, als ik die krukjes neerzet kan ik toch niet aan mijn tekst denken!".
Wonderlijk die verhouding tot zijn nar, zoals Jo Sternheim hem toen speelde, de vriendschap die ervan uitstraalde, de vertrouwensfiguur die hij was, de genegenheid die zij voor elkaar voelden, de troost die er van hem uitging. 4 Foto Maria Austria
De stilte na de storm. Lear is uitgeraasd, maar kan zijn lot niet verdragen. Zijn woede gaat over in waanzin, verdwaasd met bloemetjes in zijn haar. Maar in zijn waanzin komt hij tot zichzelf en wijsheid. Tenslotte huilt hij het uit met de dode Cordelia in zijn armen. Het einde is heel tragisch, de dochter wordt vermoord, maar eigenlijk sterft hij in geluk, in zijn verbeelding leeft de dochter, dat is ook zó prachtig. 4
De verdwaasde Lear. Foto Maria Austria. Jeanne van Schaik-Willing: "Ik vraag mij af, welke acteur deze verschrikking op zo grootse manier zou weten waar te maken als Van Dalsum? Wie kan ook zoals hij het eerste morgengloren oproepen, als de storm is uitgewoed en liefelijke tederheid uit verdriet blijkt te zijn gewonnen, die behoedzame, tussen tranen doorbrekende, bijna onaardse Liefde, niet meer achterhaalbaar voor aardse beulen." 5
De acteur Ferd. Sterneberg 1978: "Van Dalsum speelde in de tirannieke, ijdele koppigheid van het begin al zoveel van het grote kind in Lear, dat zijn aanpassingsvermogen in verbanning en ellende verklaarbaar werd en zijn ontroerende wedergeboorte door de waanzin heen uit een te weinig gebruikte maar diepin steeds aanwezige bron leek te komen. Bij deze Lear had men niet het gevoel dat hem allerlei vreselijke rampen overkwamen of werden aangedaan, maar dat hij die onbewust zelf had uitgelokt om ontholsterd en gelouterd te kunnen worden, dat hij zijn eigen lot en leven tot het uiterste volgde". En Gomperts vindt in vergelijking met de Lear van de beroemde Engelse acteur John Guilgud, "dat Albert van Dalsum bij het ATG een Koning Lear gespeeld heeft die in vele opzichten indrukwekkender en grootser was". 6
|
