|
Ruim veertig jaar na zijn eerste tentoonstellingen (zie 1922) exposeert Van Dalsum voor het eerst weer bij boekhandel Van Stockum in Den Haag. De expositie is door zijn schoonzuster, de tekenares Ro Mogendorff, georganiseerd. Hij is zijn toneelcarrière aan het afsluiten, wil verder gaan als schilder en zij vindt dat hij dat nu ook maar eens moet laten zien. Hij heeft dat zetje nodig, want hij vindt zichzelf een amateurschilder. Vergeleken met zijn toneelcarrière mag dat zo zijn, maar hij heeft met zijn decorontwerpen en schilderijen bewezen, dat hij ook een groot picturaal talent heeft. Maar nu zij hem over de drempel heeft geholpen, richt hij zelf een overzicht van zijn werk in met 21 schilderijen. Meer kan het zaaltje niet bergen. Naast ouder werk exposeert Van Dalsum schilderijen uit 1957-1964, toen hij in Heemstede woonde. Voor Het beeld van John Rädecker met azalea's uit die periode, zie 1962.
Van Dalsum staat vlak voor de opening (25 feb. 1965) met Paul Steenbergen voor het schilderij Seringen. Daarnaast hangt een schilderij uit Groet uit de jaren dertig en achter van Dalsum is het schilderij Zandvoort te zien. Foto G. van der Werff ANP
Seringen, olieverf, met het interieur van de voorkamer in Heemstede en daar achter de eetkamer en de tuin met de seringenboom. Liggend in de boekenkast rollenmanuscripten. Collectie en foto SvD
Het is afgeladen vol bij de opening. Paul Steenbergen spreekt een inleidend woord: "Het komt zelden voor dat een acteur van deze allure na een vijftigjarige toneelcarrière een andere muze officieel omhelst. Ik ben erg verheugd, dat er op deze manier meer van hem zal overblijven dan alleen maar een grote herinnering. Ik ben er erg gelukkig mee. Van Dalsum is nooit op de goedkeurende kritiek gaan leunen. Dat zal hij ook nu niet doen. En als hij in de beeldende kunst slechts tien procent zou bereiken van wat hij op de planken heeft bereikt, dan mogen wij ons gelukkig prijzen". Ro Mogendorff verricht de opening: "Je bent vanaf nu je eigen regisseur, tegenspeler en technisch personeel. Jouw grote afscheid betekent tegelijk een nieuw begin. Deze start is even precair als een première. Maar gelukkig bezit je een gezond wantrouwen ten opzichte van jezelf, zonder angst voor jezelf te hebben." De schilder Van Dalsum zelf bleef er verlegen onder en kon na al die vriendelijkheid tenslotte niets anders zeggen dan: "Ik hoop dat u er iets aan zult vinden".
Gladiolen, olieverf, Heemstede. Rechts staat het schilderij in wording op de inklapbare veldezel, waarvan de lade met verftubes uitgetrokken is. Collectie en foto SvD
Bloemen en planten zijn altijd een favoriet onderwerp geweest. Ze zijn mooi van kleur, staan stil en blijven een week goed, waardoor hij er tussen de repetities en voorstellingen aan door kan werken. In Heemstede dient een van de kamers als atelier. De witte lampetkan van Sfinx, die ook te zien is op Seringen, staat op de grond om meer afstand tot het onderwerp te hebben. Van Dalsum heeft ook een gekleurde lampetkan van Sfinx, die te zien is op het schilderij Drie vazen met bloemen.
Drie vazen met bloemen, olieverf, Heemstede. Collectie en foto SvD
Do, olieverf, Heemstede, collectie en foto SvD
Hier is Do van Dalsum ongeveer 54 jaar. Ze heeft dat verstilde, wat iedereen krijgt als je lang poseert. Het portret doet vroeg-romaans aan. De in elkaar overlopende pastelachtige groenen en rode okers in het wit van de bloes gebruikte hij eerder in zijn schilderijen uit Groet. De schilder Paul Citroen zei bij de opening van deze tentoonstelling tegen een journalist: "Het meest opvallende zijn de zachte kleuren die hij gebruikt. Het werk van Van Dalsum is nergens nadrukkelijk en nergens op effect berekend. Hoe langer je er naar kijkt, hoe meer persoonlijkheid er uit spreekt".
Het roze huis, olieverf periode Heemstede, Frankrijk of Italië, collectie en foto SvD
Zijn schilderijen weerspiegelen de gang van zijn persoonlijke ontwikkeling. Gedurende een lang proces van verinnerlijking, dat ongeveer in de oorlog begon, verlaat hij geleidelijk het expressionisme. Soms worden zijn schilderijen uitgesproken impressionistisch.
Vinkeveen, olieverf , dat Van Dalsum aan Paul Steenbergen gaf. Particuliere collectie en foto Eijsden
In Zandvoort is alles ijl en atmosferisch. De zwaartekracht is verdwenen. Zo speelde hij in dezelfde tijd ook de oude bediende Firs in De kersentuin (zie 1960).
Zandvoort, olieverf, collectie en foto SvD
In 1960 maakt hij met Verwey een reis naar Bretagne (zie Tentoonstelling bij Pictura 1966) en in 1962 naar Rome. Van Dalsum raakte met de schilder Kees Verwey bevriend, toen Verwey hem in 1959 portretteerde ter gelegenheid van het 50 jarig toneeljubileum. In Rome zijn ze, waarschijnlijk door toedoen van Van Dalsum's vriend Anton van Duinkerken (pseudoniem van prof. Asselbergs), te gast in het Nederlands Historisch Instituut.
Het Nederlands Historisch Instituut in Rome, aquarel, collectie en foto SvD Van Dalsum schildert altijd met olieverf, maar begint door Verwey ook te aquarelleren. Uit jaloezie dat hem dat goed afgaat, bestaat Kees het in Rome ruzie met hem te maken. Verwey is een groot schilder en een goede vriend, maar ook een notoire ruziemaker met een treiterig trekje in zijn karakter. Het verhaal gaat dat Verwey een boekje heeft, waarin hij noteert met wie hij nu weer allemaal ruzie heeft.
Romaanse kerk, aquarel, particulier bezit en foto Ouderkerk aan de Amstel. Verwey's invloed is hier onmiskenbaar.
Tuin van het Nederlands Historisch Instituut, olieverf, Rome, collectie en foto SvD
Het toneelleven is hectisch en enerverend. Van Dalsum had altijd reuring en acteurs om zich heen. Schilderend in de natuur is hij alleen met zichzelf en het landschap. Sara Heyblom vertelde mij dat hij vroeger ook 's nachts hard werkte en weinig sliep. In de stilte van de nacht kon hij zich volledig concentreren.
Het Forum Romanum, olieverf, Rome, collectie en foto SvD |
